Gdy myślimy o ślubie, wyobrażamy sobie piękną młodą parę przed kościelnym ołtarzem. Wypowiedzenie przysięgi małżeńskiej i wymiana obrączek w obecności księdza nie zawsze doprowadzi do zawarcia ważnego związku małżeńskiego w świetle prawa polskiego i nie jest jedynym sposobem zawarcia związku małżeńskiego. Istnieją inne sposoby na to, aby ten cel osiągnąć.
Kto może skutecznie udzielić ślubu?
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, podstawowym sposobem zawarcia związku małżeńskiego jest tak zwany ślub cywilny, polegający na złożeniu przez małżonków stosownych oświadczeń przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Zamiast kierownika może działać jego zastępca, a w mniejszych miejscowościach wójt albo burmistrz. Ślub cywilny nie musi mieć miejsca w urzędzie. Na życzenie przyszłych małżonków może odbyć się też w innym miejscu, co jednak wiąże się z dodatkową opłatą w wysokości 1.000 zł.
Zdecydowanie bardziej popularnym w Polsce sposobem zawarcia małżeństwa jest ślub przed duchownym. Ceremonia może wywrzeć skutek ślubu cywilnego tylko wtedy, gdy wynika to z umowy międzynarodowej albo umowy regulującej stosunki między państwem a kościołem, zwanej konkordatem. Z tego powodu, ślub udzielony przez duchownego, który wywiera skutki prawne ślubu cywilnego, zwany bywa małżeństwem konkordatowym. Oprócz księdza katolickiego, może go w Polsce udzielić także duchowny określonych kościołów protestanckich, prawosławny i żydowski. Sam ślub przed duchownym, niezależnie od jego skuteczności cywilnej, wywierający skutek w prawie danego kościoła, zwany jest ślubem wyznaniowym, kanonicznym lub kościelnym. Niektórzy używają tych określeń zamiennie z pojęciem małżeństwa konkordatowego, dlatego zawsze warto uściślić, czy chodzi o taki ślub, który ma wywrzeć skutki cywilne.
Oprócz kierownika urzędu stanu cywilnego oraz duchownego, ślubu cywilnego może udzielić również polski konsul. Z tego sposobu zawarcia małżeństwa skorzystać mogą obywatele polscy przebywający za granicą.
Kto może wziąć ślub?
Zgodnie z obowiązującym prawem, małżeństwo zawrzeć może tylko kobieta i mężczyzna. Powinni mieć co najmniej 18 lat. Z ważnych powodów sąd może udzielić zezwolenia na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16. Żaden z małżonków nie może być całkowicie ubezwłasnowolniony, ani mieć poważnych zaburzeń psychicznych. Nigdy nie mogą wziąć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej (np. matka lub dziadek), rodzeństwo, ani osoby pozostające w stosunku przysposobienia (dziecko adoptowane). Co do zasady, nie wezmą ślubu także powinowaci w linii prostej (np. teściowa, pasierb). Z ważnych powodów sąd może jednak wyrazić na to zgodę. Ciekawostką jest, że prawo polskie w pełni dopuszcza małżeństwo ze swoim wujkiem, ciocią lub rodzeństwem ciotecznym. Przeciwskazania do zawarcia takiego związku małżeńskiego mogą jednak wynikać z przepisów prawa kościelnego, o czym warto pamiętać.
W Polsce surowo zakazana i karana jest bigamia. Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim. Naruszenie tego zakazu jest przestępstwem, karanym nawet pozbawieniem wolności do lat 2. Należy jednak wyjaśnić, że o bigamii w rozumieniu prawa polskiego można mówić tylko wtedy, gdy zarówno małżeństwo zawarte wcześniej, jak i to zawarte później, będzie ważne w świetle tego prawa. Nie jest zatem bigamistą w prawnym tego słowa znaczeniu, kto jednocześnie pozostaje z jedną osobą w małżeństwie ze skutkiem cywilnym, a z inną w małżeństwie bez skutku cywilnego, np. po ślubie wyznaniowym.
Pamiętać należy, że nawet jeśli jedną z wyżej wymienionych przeszkód dla zawarcia ważnego małżeństwa udałoby się początkowo ukryć, to jeśli ujawni się już po ślubie, sąd lub kościół może stwierdzić jego nieważność.
Formalności związane ze ślubem
W przeciwieństwie do Las Vegas w Stanach Zjednoczonych, w Polsce trudno jest skutecznie zawrzeć związek małżeński w wyniku spontanicznej decyzji. Przed ślubem należy zadbać o dopełnienie formalności, z których najważniejszą jest złożenie u kierownika urzędu stanu cywilnego pisemnych zapewnień o nieistnieniu okoliczności wyłączających zawarcie związku małżeńskiego. Ślub może nastąpić dopiero co najmniej jeden miesiąc od dnia złożenia tych zapewnień, ale kierownik urzędu stanu cywilnego może z ważnych przyczyn zezwolić na zawarcie małżeństwa we wcześniejszym terminie. Chcąc wziąć ślub poza urzędem, w tym przede wszystkim w kościele, należy zgłosić ten fakt kierownikowi urzędu stanu cywilnego, który wyda zaświadczenie o nieistnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Należy przedstawić je duchownemu przed ślubem. Zaświadczenie kierownika jest ważne przez okres 6 miesięcy.
Wraz z pisemnym zapewnieniem o nieistnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, kierownikowi urzędu stanu cywilnego składa się oświadczenie o nazwiskach przyszłych małżonków oraz ich dzieci. Trzeba zatem już do tego czasu podjąć decyzję w tym przedmiocie.
Po ślubie konkordatowym, duchowny powinien sporządzić swoje zaświadczenie, stwierdzające fakt zawarcia małżeństwa. Podpisują je małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie. Duchowny powinien przekazać zaświadczenie do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od ślubu. [Przeczytaj więcej o tym tu.]
Okazuje się, że ślub ślubowi nie zawsze jest równy i nie w każdym przypadku małżeństwo zostanie skutecznie zawarte. Wiąże się też z koniecznością załatwienia formalności, co może trochę potrwać. Planując tak ważne wydarzenie w swoim życiu jak ślub, warto pamiętać o wszystkich wymienionych w niniejszym artykule uwagach, aby uniknąć ewentualnych nieporozumień oraz niemiłych niespodzianek i cieszyć się szczęśliwym życiem małżeńskim.
Adam Gierada, aplikant adwokacki
Katarzyna Zdunek-Dróżdż, radca prawny
